تعیین ساز و کاری متناسبت با شرایط کشور برای تامین و توزیع محصولات کشاورزی استراتژیک موجب می‌شود تا مرم بتوانند بدون تشکیل صف و با حداقل افزایش قیمت اقلام مورد نیاز خود را تامین کنند و دلال‌ها نتوانند در فرایند رساندن مواد غذایی به مردم، اختلال ایجاد کنند. فرایندی که «رصدخانه کشاورزی» به‌دنبال تحقق آن است.
گروه علم و پیشرفت چشم انداز 1404؛ هیچ کدام از ما صف‌های طولانی چند سال قبل برای تامین پروتئین‌های دامی در میادین مهم عرضه کننده این محصولات در کشور را فراموش نکرده‌ایم؛ صف‌هایی که با مدیریت صحیح فرایند عرضه محصولات، می‌توانست حذف شود. همچنین در بحث کالاهای کلیدی، نظارت بر قیمت فروش بسیار مهم است و نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی و کنترل قیمت‌ها دارد.
تعیین ساز و کاری متناسبت با شرایط کشور برای تامین و توزیع محصولات کشاورزی استراتژیک موجب می‌شود تا مرم بتوانند بدون تشکیل صف و با حداقل افزایش قیمت اقلام مورد نیاز خود را تامین کنند و دلال‌ها نتوانند در فرایند رساندن مواد غذایی به مردم، اختلال ایجاد کنند. این سازوکار نیازمند استفاده از فناوری‌های به‌روز به‌ویژه در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات است. اتفاقی که حالا در وزارت جهاد کشاورزی با به‌کارگیری ظرفیت‌های فناوری اطلاعات، فناوری فضایی و همکاری با شرکت‌های دانش بنیان در قالب رصدخانه کشاورزی ایران به وقوع پیوسته است.
در خصوص عملکرد این رصدخانه و فناوری‌های به‌کارگرفته شده با محمد رجبی، معاون معماری و نرم افزار رصد خانه کشاورزی ایران و مسئول هوشمندسازی زنجیره‌های تامین و توزیع کشاورزی گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
فارس: با چه هدف و رویکردی رصدخانه کشاورزی ایران شکل گرفته است؟
رجبی: ما در حوزه کشاورزی نیاز به اشراف اطلاعاتی داریم مثل سیستم‌های نظامی که یک فرمانده کنترل دارند یعنی می‌دانند الان در کجا چه میزان نیرو، تجهیزات و ادوات وجود دارد و تصمیمات فرمانده بر اساس اطلاعات صحیح و دقیق انجام می‌گیرد.
امروز اگر از ما سوال شود چه میزان دام زنده در کشور وجود دارد نمی‌توانیم آمار دقیقی اعلام کنیم، حتی اگر یک داده دقیق هم داشته باشیم نمی‌توانیم به درستی جانمایی و مکان یابی درستی از محل پرورش و نگهداری دام‌ها اعلام کنیم. در حوزه‌های دیگر هم همینطور است. در نمایشگاه علم فناوری امسال مقام معظم رهبری از وزیر وقت سوال کردند که رقم 11 میلیون تن گندم از کجا آمده و بر چه اساس است؟ وزیر پاسخ دادند بر اساس گزارش‌های رسیده و در حقیقت یک پاسخ قاطع و دقیق برای ارائه آمار نداشتند؛ مهمترین دلیل ارائه چنین آمار و ارقامی فقدان یک نظام اطلاعاتی که بتواند آمار و اطلاعات متقنی در کشور ارائه کند را نشان می‌دهد.
هدف از راه اندازی رصد خانه کشاورزی ایران ایجاد یک اشراف اطلاعاتی است که بتوانیم بر اساس آن برنامه ریزی، تصمیم سازی و تصمیم گیری کنیم و می‌خواهیم جریان تصمیم در وزارت کشاورزی و کل نظام کشاورزی کشور را بر اساس داده و اطلاعات دقیق انجام دهیم و آن را ساماندهی کنیم.
در واقع می‌خواهیم حکمرانی داده را در کشاورزی ایران نهادیه کنیم و هدف نهایی استراتژی حکمرانی دادهها این است که بیشترین بازده ممکن را در دادهها ایجاد کنید. چارچوب حاکمیت داده کمک می کند تا از خطرات مربوط به استفاده یا قرار گرفتن در معرض دادههای نامناسب جلوگیری شود.پ
فارس: وضعیت دادههای اطلاعاتی در حال حاضر چگونه است؟
رجبی: امروز نظام تصمیم گیری در حوزه کشاورزی بر اساس داده و اطلاعات نیست و بیشتر به صورت خبرگی است، البته داده‌هایی وجود دارد اما نکته اینجاست که اولا اطلاعات دقیق و متقن نیست و ثانیا سامانه‌ها متناسب با شرایط پیشرفته فناوری متناسب با شرایط امروز نیست زیرا متناسب با پیشرفت علم و فناوری در کشور توسعه نیافته و شاید بتوان گفت مربوط به یک دهه قبل است.
راهکار ما برای رسیدن به اطلاعات طراحی، پیاده سازی و ساماندهی زنجیره تامین تولید و توزیع محصولات کشاورزی است. ساماندهی اطلاعات شش زنجیزه اصلی شامل زنجیره زراعت، زنجیره باغبانی، زنجیره دام، زنجیره طیور، زنجیره شیلات و زنجیره نهاده‌ها در حال حاضر در دستور کار رصدخانه کشاورزی ایران است.
به طور مثال در حوزه تولید مرغ باید از لحظه تامین تخم نطفه دار مرغ اجداد تا لحظه قرار گرفتن گوشت مرغ در سفره مردم را تحت رصد و پایش قرار دهیم، برای این کار لازم است از تامین کننده نهاده‌ها، تولید کننده مرغ، تولید کننده تخم مرغ، دامپرور و هر آن کس که در حوزه زنجیره طیور فعال است اطلاعات خود را در سامانه های مرتبط ثبت کنند و تمامی سامانه های تحت یک سکو(پلتفرم) زنجیره تامین یکپارچه عمل نمایند و فعالیت جزیره ای نداشته باشند.
یعنی هر فعال حوزه طیور در این حالی که مستقل و کار خودش را انجام می دهد در قالب یک زنجیره مجازی با برقراری ارتباط تعاملی با سایر حلقه های زنجیره تامین به صورت یکپارچه بر اساس سیاست های کلان حاکمیتی کشور و یک زنجیره یکپارچه فعالیت نماید. البته در این راستا باید به سه نکته توجه شود، اولا کشاورزی بخش اقتصادی است، دوما خصوصی‌ترین بخش اقتصادی در کشور به شمار می‌رود و نکته سوم تعداد بالای فعالین حوزه کشاورزی است؛ با شرایط گفته شده این امکان وجود ندارد که بخواهیم هزاران باغدار، دامدار و کشاورز یا کشتارگاه‌دار را ملزم و اجبار به ثبت اطلاعات در سامانه‌ای دولتی کنیم.
این سامانه‌ها باید توسط بخش خصوصی مدیریت شده و ارزش افزوده اقتصادی برای فعالان این عرصه‌ها بوجود بیاورند. دولت از کلان داده های تولید شده در برنامه ریزی و راهبری سیاست‌های اقتصادی کلان کشور بهره‌برداری خواهد کرد، لذا؛ حمایت از شرکت‌های فناور، دانش بنیان و نوپا فناوری اطلاعات در حوزه کشاورزی حمایت کرده و آنها را به صاحبان کسب و کار کشاورزی و تشکل‌های مرتبط متصل خواهیم کرد و تلاش خواهد شد اجازه انحصار در این حوزه‌ها داده نشود.
فارس: برای به روز کردن اطلاعات قرار هست چه اقداماتی صورت گیرد؟
رجبی: برای اصلاح اطلاعات لازم است از فناوری اطلاعات استفاده کنیم البته این مهم فقط از طریق سامانه‌ها محقق نخواهد شد، باید زیرساخت‌هایی ایجاد شود، باید دستورالعمل‌هایی تدوین شود، همچنین لازم است شرکت‌های دانش بنیان و بخش خصوصی که امکان ایجاد بستر لازم برای ایجاد سامانه اطلاعاتی ایجاد شود. برای همکاری با این مجموعه ها از ابزار قانون، مقررات و دستورالعمل ها استفاده شود و خلاصه زیرساخت‌های لازم بر حکمرانی داده بوجود آید.
البته بخش خصوصی کسب و کارهای کشاورزی عموما از قانون به عنوان اقتصاد دستوری از سوی دولت یاد میکنند، حال آنکه در لیبرال‌ترین اقتصادهای دنیا دولت در ورود به حوزه غذا و کشاورزی مسامحه نمی‌کند؛ متاسفانه در کشور معمولا مشکلات بازار غذا از دولت و شخص وزیر مطالبه می شود و تشکل‌ها در این زمان‌ها از پذیرش مسئولیت خودداری میکنند. اگر با کمبود مرغ یا هر محصول غذایی دیگر مواجه شویم همه از وزیر جهاد کشاورزی بازخواست میکنند در حالیکه وزیر به تنهایی مسئول این اتفاقات نیست ، برای رسیدن به یک جواب درست برای چگونگی رفع اشکالات و یافتن ریشه مشکل نیاز است با تنظیم مقررات و دستورالعمل ها در کنار سامانه های اطلاعاتی امکان ساماندهی طیف‌های مختلف حوزه کشاورزی را فراهم کرد و رصد خانه می تواند در این راستا نقش های بسیار مهمی را ایفا نماید.
فارس: برای بهبود زنجیره زراعت چه برنامه‌ای دارید؟
جهت تدقیق اطلاعات بخش زراعت و محصولات زراعی راهبردی مثل گندم در یک بازه زمانی 2 ساله در زنجیره زراعت را هدف گذاری کرده‌ایم.
